Słowniczek

– A –

  • Adjuwantowa terapia – terapia dodatkowa.
  • Anaplazja (atypia, z łacińskiego anaplasia) – jest to zespół cech morfologicznych charakterystyczny dla struktury tkankowej nowotworów złośliwych. Komórki stają się mniej dojrzałe, zatracają zdolność różnicowania, zaczynają samodzielnie egzystować i szybko się mnożyć.
  • Angiogeneza – wytwarzanie dodatkowych naczyń krwionośnych, niezbędnych, by nowotwór utrzymał się przy życiu; dzięki powstałym naczyniom zapewniona jest dostawa energii i pożywienia w odpowiedniej ilości. Wiadomo, że częstotliwość podziałów komórek nowotworowych wyraźnie maleje wraz z ich oddaleniem się od naczynia krwionośnego, czyli od źródła energetycznego zasilania. Szybkość podziałów komórek nowotworu, który pozyskał własne unaczynienie, zwiększa się wielokrotnie.
  • Angiografia – procedura diagnostyczna obrazująca przebieg naczyń krwionośnych, np. w mózgu, z użyciem kontrastu.
  • Apoptoza – zjawisko odpowiedzialne za utratę komórek w żyjących tkankach. Apoptoza (normalna lub programowana śmierć komórki) jest fizjologicznym procesem, dzięki któremu w czasie rozwoju lub innych normalnych procesów fizjologicznych eliminowane są niechciane lub bezużyteczne komórki (w ten sposób giną m.in. stare i zużyte komórki niektórych tkanek). Można ją przyrównać do zaplanowanego samobójstwa komórki w organizmie wielokomórkowym, mającego na względzie dobro całego organizmu. W odróżnieniu od martwicy, gdzie dochodzi do uszkodzenia jakimś zewnętrznym czynnikiem, apoptoza jest zjawiskiem naturalnym w rozwoju i życiu organizmów. Jest procesem całkowicie kontrolowanym przez komórkę szybkim i nie wywołującym stanu zapalnego.

    Wbrew pozorom wzrost guza nowotworowego często zależy nie od przyspieszonych podziałów komórek rakowych, ale od zmniejszonej częstości apoptozy w tych komórkach. Jak komórki nowotworowe bronią się przed apoptoz? Niektóre przestają wytwarzać niezbędne dla tego procesu białko białko Fas, inne zwiększają produkcję białka Bcl-2, które hamuje apoptozę. Jeszcze inne niszczą swojego 'strażnika genomu’, czyli białko p53, które po wykryciu mutacji powinno uruchomić programowaną śmierć komórki. Czasem komórki nowotworowe przestają 'pokazywać’ na swojej powierzchni fragmenty białek wewnątrzkomórkowych i wtedy stają się niewidoczne dla cytotoksycznych limfocytów T…

    Innym mechanizmem śmierci komórki jest martwica (nekroza) – jest śmiercią przypadkową, która wynika z nagłego uszkodzenia komórki przez dużą dawką szkodliwych czynników. Może to być bardzo wysoka temperatura, która niszczy ważne związki chemiczne komórki (białka i kwasy nukleinowe); silne trucizny, które nagle zatrzymują procesy życiowe komórki; ostre niedokrwienie i niedotlenienie; mechaniczne lub chemiczne uszkodzenie błony komórkowej itp.

– C –

  • Chemiooporność – zob. lekooporność. ^

– D –

Dysplazja (z łacińskiego dysplasia) – jest to stan przejściowy pomiędzy rozrostem (hyperplazja) a nowotworem. ^

– G –

Guz mózgu – każda obca struktura w obrębie mózgu (nie koniecznie nowotwór); może to by?ropie?mózgu, tętniak dużych rozmiarów lub pasożyt (np. tasiemiec bąblowcowy). Wszelkie zmiany chorobowe, które ujawniaj?si?jako dodatkowa masa wewnątrz czaszki. Może to by?proces zapalny, zwyrodnieniowy lub nowotworowy. ^

– H –

Hyperplazja (rozrost, z łacińskiego hyperplasia) – jest to mnożenie si?(rozplem) komórek nienowotworowych. ^

– K –

Karcinogen, karcynogen – czynnik rakotwórczy (chemiczny, fizyczny lub biologiczny). ^

– L –

Leczenie, rodzaje:
przyczynowe – usunięcie przyczyn – czynników, które doprowadziły do wystąpienia stanu chorobowego (usunięcie ogniska chorobowego lub skutków ubocznych jego leczenia);
paliatywne – ograniczona terapia, mająca na celu przedłużenie życia pacjenta i popraw?jego jakości. Składaj?si?na ni?techniki zmniejszające wielkość nowotworu i spowalniające jego wzrost (metody chirurgiczne, w tym radioterapia i chemioterapia), leczenie farmakologiczne zmniejszające miejscowe i ogólne skutki choroby nowotworowej, m.in. leczenie przeciwbólowe (analgetyczne) oraz opieka psychologiczna.
objawowe – zlikwidowanie lub ograniczenie objawów, które zagrażaj?życiu, poprzez usuwanie nie tyle przyczyn, co skutków ich działania.

Leczenie skojarzone – połączenie leczenia chirurgicznego z radioterapi?i chemioterapi? które s?uzupełniającymi technikami leczniczymi. Ich celem jest całkowite usunięcie nowotworu, w tym najmniejszych przerzutów i komórek krążących w organizmie.

Leczenie, wyniki, ocena:
CR – remisja całkowita (complete remission) – całkowite ustąpienie wszystkich oznak nowotworu utrzymujące si?przez co najmniej 1 miesiąc;
PR – remisja częściowa (partial remission) – zmniejszenie si?oznak nowotworu o ponad 50% pierwotnej masy guza, potwierdzone w dwóch badaniach w okresie powyżej 1 miesiąca;
SD – stabilizacja choroby, brak zmian (stabilization of the disease) – brak cofania si?oznak nowotworu lub zmniejszenie si?guza o mniej ni?50% jego pierwotnej masy;
PD – progresja choroby (progression of the disease) – zwiększenie si?wielkości guza o ponad 25% lub pojawienie si?nowych ognisk nowotworu.

Lekooporność – ograniczenie lub brak działania cytostatyków na komórk?nowotworow? ^

– M –

Malacja, zmiany malacyjne – rozmiękanie, rozpad martwych tkanek i niektórych patologicznych wytworów organizmu pod wpływem enzymów wydzielanych przez żywe komórki z otoczenia tkanek rozmiękających lub przez komórki napływowe, głównie leukocyty względnie bakterie; rozmiękanie śródmózgowe i śródrdzeniowe prowadzi do zaburze?czynnościowych układu nerwowego.

Markery nowotworowe – substancje produkowane lub indukowane przez nowotwory, nie występujące lub występujące w minimalnym stężeniu w prawidłowej tkance: antygeny płodowe (AFP, CEA), antygeny związane z nowotworem (tumor-associated antigen) (CA-125, CA 19.9, CA 15.3,SCC) , hormony, enzymy, białka (beta-HCG, kalcytonina, beta2-makroglobulina).

Monoterapia – podawanie jednego leku na raz. ^

– N –

Neurologia (z greckiego neuron = nerw) – jest to dzia?medycyny klinicznej, który zajmuje si?rozpoznaniem i leczeniem chorób układu nerwowego.

Nowotwór – jest to złożony proces patologiczny (nieprawidłowy) przebiegający w komórce prawidłowej, która przestaje podlega?normalnym mechanizmom kontrolującym wzrost i różnicowanie komórek. Początkowo dzieje si?to w miejscu pierwotnej zmiany (powstania nowotworu), potem dochodzi do naciekania otaczających tkanek, wreszcie do przemieszczania i namnażania si?zmienionych komórek w miejscach odległych (tworzenie przerzutów).

Pierwotnie zdrowa komórka przechodzi przemian?nowotworow? kiedy jej kod genetyczny zostaje zmieniony, czyli zmutowany i komórka traci kontrol?nad podziałami. U zdrowej osoby, sprawny układ immunologiczny wykrywa i niszczy zmutowane komórki, zanim zaczn?si?one niepowstrzymanie dzieli? Czasem jednak układ ten zawodzi, komórki rakowe przeżywaj?i zaczynaj?si?namnaża?

Nowotwory klasyfikuje si?według typu komórki, z której powstaj?i tak np. nowotwór złośliwy pochodzący z:
• nabłonka gruczołowego nosi nazw?- rak gruczołowy (adenocarcinoma);
• nabłonka płaskiego – rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale);
• tkanki tłuszczowej – tłuszczakomięsak (liposarcoma);
• tkanki włóknistej – włókniakomięsak (fibrosarcoma);
• tkanki naczyniowej – złośliwy śródbłoniak krwionośny (hemangiosarcoma);
• tkanki szpikowej – białaczka (leucemia);
• tkanki limfatycznej – ziarnica złośliwa (lymphogranulomatosis maligna);
• zawiązków narządowych – struniak (chordoma);
• tkanki nerwowej – glejak (glioblastoma);
• tkanki barwnikotwórczej – czerniak złośliwy (melanoma malignum);
• komórek zarodkowych – rozrodczak (dysgerminoma), itp.

Liczne odmiany nowotworów powstaj?w różnych typach ludzkich tkanek, a wspóln?ich cech?jest „nowotworzenie”, czyli tworzenie guzów. Powstałe guzy nowotworowe wykazuj?znaczn?zmienność właściwości biologicznych – stąd podzia?na łagodne, półzłośliwe i złośliwe.

Nowotwór łagodny/niezłośliwy (z łacińskiego neoplasma benignum) – nowotwór, który rośnie i szerzy si?w sposób uporządkowany, zgodny z architektur?przypisan?tkance, z której si?wywodzi, bez naciekania i niszczenia najbliższego otoczenia czy tkanek sąsiednich; nie wykazuje te?skłonności do przerzutowania. Utworzony jest z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu prawidłowych tkanek. Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie daje przerzutów, a po należytym jego usunięciu nie powstaje wznowa – jest całkowicie wyleczalny. Jego szkodliwy wpływ na ustrój może by?spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, czy te?zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie np. sercu, rdzeniu kręgowym.

Nowotwór miejscowo złośliwy – nowotwór zdolny do szybkiego wzrostu oraz naciekania otoczenia i jego niszczenia, jednak nie wykazujący tendencji do przerzutowania. Takimi nowotworami s?właśnie glejaki – zróżnicowana grupa nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.

Nowotwór pierwotny – to ten, który rozwija si?w pierwotnym umiejscowieniu i nie jest części?guza ju?istniejącego ani jego przerzutem.

Nowotwór półzłośliwy (z łacińskiego neoplasma semimalignum) – jest to nowotwór o miejscowej złośliwości. Charakteryzuje si?dużą mas?tkankow?uciskając?otoczenie, zdolności?naciekania i niszczenia otoczenia, nawrotowości? zdolności?wszczepiania. Praktycznie nie daje on przerzutów, ale zdolność ta potencjalnie w nim istnieje i może ujawni?si?nieraz bardzo późno, po wielu zabiegach chirurgicznych i wznowach. Z tego względu nowotwory półzłośliwe wymagaj?starannego podejścia chirurgicznego z uwzględnieniem szerokich granic wycięcia.

Nowotwór wtórny – guz przerzutowy; przerzuty nowotworowe s?najczęstszymi nowotworami OUN i występuj?około dwukrotnie częściej ni?nowotwory pierwotne.

Nowotwór złośliwy (z łacińskiego neoplasma malignum) – wykazuje duży stopie?zaburze?w zróżnicowaniu, dojrzewaniu i budowie tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki (nie jest otorbiony), rośnie szybko, naciekająco, niszczy zaatakowane tkanki. Wnika do naczy? dając przerzuty odległe drog?chłonn?lub krwionośn? Nie wycięty w granicach tkanek zdrowych, daje wznowy. ^

– O –

Obwodowy układ nerwowy – tworz?go korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe. Układ ten zabezpiecza odbiór dozna?czuciowych oraz przewodzi pobudzenia z ośrodków nerwowych (rdze? mózg) do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów dokrewnych). Nerwy obwodowe zbudowane s?z włókien nerwowych ruchowych, czuciowych i autonomicznych.

Onkologia (z greckiego onkos = guz) – jest to nauka zajmująca si?całokształtem zagadnie?związanych z procesem nowotworowym. Bada przyczyny występowania, mechanizmy powstawania, sposoby zapobiegania i wykrywania oraz metody leczenia chorób nowotworowych.

Opony – otaczaj?mózg i rdze?kręgowy. Rozróżniamy trzy opony: tward? pajęczynówkow?i miękk? Pomiędzy opon?pajęczynówkow?i miękk?znajduje si?przestrze?wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Podstawowe znaczenie opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi.

Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) – obejmuje mózgowie (mózg, pie?mózgu i móżdżek) oraz rdze?kręgowy. OUN poddaje rejestracji i analizie pobudzania dopływające z układu obwodowego i zapewnia prawidłow?reakcj?organizmu na te bodźce. Największ?częś?mózgu stanowi?półkule mózgu, które dzieli si?na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. ^

– P –

Płyn mózgowo-rdzeniowy – wypełnia przestrze?pomiędzy opon?pajęczynówkow?i miękk? Podstawowa funkcja opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi.

Przerzut nowotworu – wtórne ognisko nowotworu złośliwego bez łączności z guzem pierwotnym. ^

– R –

Rak – w języku potocznym utarło si?mówi?tak na wszystkie nowotwory złośliwe, poniewa?najczęstszymi nowotworami złośliwymi s?właśnie raki (ponad 90%).

Rak przedinwazyjny (z łacińskiego carcinoma praeinvasivum) – to: rak śródnabłonkowy, rak „w miejscu” (z łacińskiego carcinoma in situ), rak 0 stopnia złośliwości, rak nienaciekający. Tym różni si?od raka inwazyjnego, że nie nacieka podścieliska i nie daje przerzutów. Usunięcie nowotworu zmienionego nabłonka z niewielkim tylko marginesem otaczających tkanek prowadzi do całkowitego wyleczenia.

Resekcja – chirurgiczne usunięcie guza. ^

– S –

Stan przednowotworowy – taki proces patologiczny, w wyniku którego może rozwinąć si?nowotwór. Stan ten w obrębie określonych tkanek zwiększa ryzyko rozwoju w nich nowotworu. Określenie to dotyczy dużej liczby stanów patologicznych. Nie wszystkie one ulegaj?z jednakow?częstości?przemianie nowotworowej.

W rozwoju stanów przednowotworowych istotn?rol?odgrywaj?tzw. czynniki rakotwórcze czyli karcinogeny. Wywołuj?one różne stany przednowotworowe, które mog?trwa?nawet 20-30 lat.

Stopie?zaawansowania klinicznego nowotworu – po ustaleniu rozpoznania, ocena rozległości i szerzenia si?nowotworu jest podstawowym warunkiem właściwego postępowania leczniczego. Klasyfikacj?t? wprowadzon?przez Międzynarodow?Uni?Walki z Rakiem (UICC), oznacza si?symbolem TNM. Wprowadzono j?dla potrzeb statystyczno-epidemiologicznych. Ma ona na celu ocen?rozległości procesu nowotworowego i jest oparta na określeniu trzech elementów:
• T (tumor) – guz
• N (nodulus) – węzły chłonne,
• M (metastasis) – przerzuty odległe.

Dodanie do tych symboli liczb dokładnie odzwierciedla stopie?klinicznego zaawansowania procesu nowotworowego. Klasyfikacja TNM pomaga w planowaniu leczenia i w ocenie jego wyników, daje także wskazówki co do rokowania.

Klasyfikacja TNM w odniesieniu do procesu diagnostyczno-leczniczego:
• cTNM – klasyfikacja kliniczna (na podstawie bada? przed podjęciem leczenia)
• sTNM – klasyfikacja śródoperacyjna (na podstawie bada?i oceny w trakcie zabiegu operacyjnego)
• pTNM – klasyfikacja pooperacyjna (na podstawie bada?przed leczeniem operacyjnym, oceny śródoperacyjnej i badania histopatologicznego)
• rTNM – klasyfikacja ponownego leczenia – ocena rozwoju choroby w różnych etapach przebiegu w trakcie leczenia za pomoc?różnych metod terapeutycznych

Każdej ocenianej kategorii przypisujemy odpowiednie określenia:
• Cecha T (guz pierwotny)
T0 – brak pierwotnego guza nowotworowego
Tis – guz in situ – czyli w miejscu powstania (w danym narządzie lub tkance)
Tx – guz pierwotny niemożliwy do oceny.
T1, 2, 3, 4 kolejne stadia zaawansowania guza pierwotnego – wzrost masy lub rozległości
• Cecha N (węzły chłonne)
N0 – bez przerzutów w węzłach chłonnych.
N1, 2, 3 – wzrastające ilość zmienionych nowotworowo węzłów chłonnych.
Nx – węzły niemożliwe do oceny
• Cecha M (przerzuty odległe)
M0 – nie stwierdza si?przerzutów odległych
M1 – s?przerzuty odległe
Mx – nie można oceni?obecności przerzutów

Ocena zaawansowania klinicznego podana w tej klasyfikacji wygląda przykładowo tak: T1, N 0, M0 czyli małe zaawansowanie i wielkość guza pierwotnego, brak przerzutów w węzłach chłonnych i brak przerzutów odległych. ^

– T –

TLS, ATLS – zespół ostrego rozpadu guza (ang. Tumor Lysis Syndrome, Acute Tumor Lysis Syndrome). ^

– W –

Wgłobienie, wklinowanie mózgu – przemieszczenie mózgu poza prawidłowe jego granice wskutek znacznego zwiększenia ciśnienia śródczaszkowego. Jest to stan bardzo niebezpieczny dla życia chorego i objawiający si?znacznym zaburzeniem przytomności, bardzo silnym bólem głowy, dużym wahaniem częstości tętna, jak równie?zaburzeniami oddychania.

Wznowa nowotworu – pojawienie si?oznak obecności nowotworu po okresie całkowitej remisji, ponowny rozrost nowotworu w tym samym miejscu. ^

– Z –

Zespół paranowotworowy – objawy wyprzedzające pojawienie si?typowych, klinicznych objawów nowotworu. Pojęcie to szczególnie dotyczy układu nerwowego (neurologiczny zespół paranowotworowy). Zalicza si?tu paranowotworowe zwyrodnienie móżdżku, zwyrodnienie siatkówki, mielopatie nowotworowe, zapalenie wielomięśniowe i zapalenie skórno-mięśniowe, miasteni?

Zespół ostrego rozpadu guza – zob. TLS.

Złośliwość histologiczna (biologiczna) nowotworu, stopnie – w niektórych nowotworach złośliwych (pierwotnych) możliwa jest ocena złośliwości na podstawie kryteriów histologicznych. Zwykle podziały uwzględniaj?trzy lub cztery stopnie złośliwości, oznaczane cyframi rzymskimi (I, II, III, IV).

W zależności od stopnia dojrzałości komórkowej (czyli podobieństwa nowotworu do tkanki, z której pochodzi) nowotwory klasyfikuje si?jako:
• dobrze zróżnicowane (I stopie?;
• umiarkowanie zróżnicowane (II stopie?;
• mało zróżnicowane (III stopie?;
• niezróżnicowane lub anaplastyczne (IV stopie?, jeżeli występuje utrata identyczności z tkank? z której pochodz?

Glejaki szeregu astrocytarnego wg klasyfikacji WHO dzieli si?na gwiaździaki o niskim stopniu złośliwości (I i II stopie?, gwiaździak anaplastyczny (III stopie? i glejak wielopostaciowy (stopie?IV). Ogólnie za złośliwe glejaki uważa si?gwiaździaka anaplastycznego, glejaka wielopostaciowego oraz złośliwe formy skąpodrzewiaka i wyściółczaka.

Klasyfikacja histologiczna nowotworu jest podstawow?metod?wyboru metody leczenia, a także jest pomocna w planowaniu zakresu działa?terapeutycznych i rokowania.

Złośliwość kliniczna nowotworu – niekorzystne położenie guza w obrębie mózgu (zagrożenie dla ośrodków nerwowych, dużych naczy?krwionośnych, odejścia nerwów czaszkowych), wzrost ciśnienia śródczaszkowego (na skutek masy guza i zaburzenia funkcji bariery krew – mózg). ^

dodano/zmieniono: 18.8.113 ; przez: moto_kate; źródła: http://www.zdrowie.med.pl/onkologia/o_pojecia.html, http://www.zdrowie.med.pl/, http://biust.pl/rak_piersi/pojecia_onkologiczne.htm i inne;
konsultacja merytoryczna: –